“Hümmət” qəzətinin səhifələrində erməni vandalizmi
Cümhuriyyət dövründə – 1918-1920-ci illərdə nəşr olunan müxtəlif yazılar, şahid ifadələri və bu faciənin araşdırılmasının əhatəli aparılmasında rol oynayan mətbuat orqanlarından biri də “Hümmət” qəzetidir.
1904-cü ildə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, M.Ə.Əzizbəyov, N.Nərimanov, S.M. Əfəndiyev və P.A.Çaparidzenin bir araya gələrək “Hümmət” qəzetinin nəşriyyat işini təşkil etməyə başladılar. “Hümmət” təkcə Azərbaycanda deyil, bütün müsəlman Şərqində türkdilli xalqlar içərisində sosial-demokratların ilk mətbu orqanı idi. Daha sonralar qəzetin siyasi baxışında bolşevizm təbliğ olunsa da, 1918-ci il mart hadisələri zamanı qəzetdə azərbaycanlıların soyqırımlara məruz qalmaları barədə məqalələr dərc olunmuşdur. Şamaxıda törədilən soyqırımlar haqqında məlumat verən “Hümmət”qəzetinin “Şamaxı əhvalı” məqaləsində qeyd olunur ki, Şamaxıda yaşayan erməni əhalisinin böyük əksəriyyəti bolşeviklərin Qırmızı ordusunun tərkibinə qatılmışdı. Erməni daşnakları tərəfindən viran qoyulmuş Şamaxı şəhərinin dinc əhalisinin faciəsi “Hümmət”in 1918-ci ilin iyun ayının 6-cı nömrəsində belə ifadə olunmuşdur: “Biçarə şamaxılılar, öz isti ocaqlarını buraxıb yağış-yağmurun altında, gözlərinin yaşını tökə-tökə ata-oğlunu, ana-qızını axtarırdı”.
1918-ci ilin martında erməni-daşnak qüvvələrinin Şamaxı qəzasında törətdikləri dəhşətli talan və soyqırımları barədə Fövqəladə Təhqiqat Komissiyası tərəfindən ümumilikdə 7 cild, 925 vərəqdən ibarət təhqiqat materialları toplanmışdır.
