Tarixçilərin qələmindən: tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Abdulla Mustafayev.
1919-cu ildə M.X.Təkinskinin yardımı ilə İrəvan Müsəlman Milli Şurası təcili olaraq İrəvan quberniyasında yaşayan azərbaycanlıların dözülməz vəziyyəti haqqında məlumat hazırlayıb Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinə göndərdi. Xarici İşlər Nazirliyi isə həmin məlumatı Versalda olan Azərbaycan nümayəndələyi vasitəsi ilə Avropa və Amerika dövlətlərinin Parisdəki nümayəndələrinə çatdırmışdı. Göstərilən məlumatda mübahisəli əraziləri nəzərə almadan Ermənistan əhalisinin yarısını təşkil edən müsəlmanların ən elementar insani hüquqlarının olmaması, erməni silahlı quldur dəstələri tərəfindən müsəlamanlara qarşı yeridilən təcavüzkarlıq hərəkətindən bəhs edilir və təəssüf hissi ilə qeyd edilirdi ki, Avropa və Amerikanın mövcud olmayan erməni soyqırımı haqqında məlumatı olsa da, İrəvan quberiniyasında müsəlmanların başına gətirilən müsibətlərdən, yüzlərlə müsəlman kəndinin dağılması, 150 mindən çox qaçqının Azərbaycana qovulmasından xəbəri yoxdur. Ermənilər tərəfindən boşaldılmış müsəlman kəndlərinin siyahısı əlavə edilmiş məlumatın sonunda deyilirdi: “Əgər vəziyyət belə davam etsə, Ermənistanda yaşayan müsəlmanların məhvə məhküm olması gün kimi aydındır. Ona görə Ermənistanda yaşayan bütün müsəlmanlar həqiqət, ədalət və insaniyyət naminə Sizə, böyük dövlətlərə müraciət edib Ermənistanda yaşayan müsəlmanların vəziyyətini nəzərə almağı, onların hüquqlarının müdafiəsinə qalxmağı və onlara yardım əli uzatmağı xahiş edir”.
Mənbə: Ermənistanın soyqırım və deportasiya siyasətində Naxçıvan. ADPU-nun nəşriyyatı. Bakı-2013. səh-76/194
