Author: admin

Soyqırımı Memorial Kompleksində muzeyin bölmələrindən birində yer alan Təzəpir məscidinin foto-şəkli izləyicələrə təqdim olunur.
XIV-XV əsrə aid Təzəpir məscidi 1918-ci il Bakıda baş vermiş mart soyqırımı günlərində top atəşinə tutularaq zədələnmiş, məsciddə toplanmış əliyalın türk müsəlman əhali isə ağır işgəncələrə məruz qalmışdır.
Həmin dövrdə Təzəpir məscidi Azərbaycan xalqının həyatında baş verən bütün ictimai-siyasi məsələlərdə önəmli yer tuturdu. Mart hadisələri zamanı soyqırıma məruz qalan müsəlmanların dəfn edilməsi mərasimi bu məsciddə həyata keçirilmişdir. Bundan əlavə 1918-ci il sentyabrın 15 də Bakının düşmən qüvvələrindən azad edilməsi münasibəti ilə əhalinin arzusuna əsasən Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Nuru Paşa sentyabrın 16-da Təzəpir məscidinə dəvət edilmiş, yüzlərlə insan məscidin həyətində qurban kəsərək Bakının azad olunmasını bayram etmişlər.
Prezident cənab İlham Əliyevin göstərişi əsasında Təzəpir məscidinin ərazisində təmir bərpa işləri aparılmış və hazırda orada Bakı İslam Universitetinin tədris binası və Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi fəaliyyət göstərir

Erməni daşnaklarının türk-müsəlman əhaliyə qarşı törətdikləri vəhşiliklər real faktlar, sənədlər və şahid ifadələri sayəsində bu günümüzə qədər gəlib çatmışdır. 1918-ci ildə baş vermiş mart hadisələri dövrün mətbuatında geniş şəkildə işıqlandırılmışdır. Onlardan biri də “Naş Qolos” qəzetinin 24 mart, 1918-ci il, 59-сu nömrəsində dərc edilmiş “Dəhşətli günlər” adlı məqələdə yazılır:
“Hər tərəf meyitlərlə doludur-yanıb kül olmuş, doğranmış, eybəcər hala salınmış…”Təzə pir” məscidi artilleriya atəşlərindən güclü ziyan çəkmişdir. Patrul 6-cı polis sahəsinin həyətində 600-ə yaxın əsir müsəlman qadın və uşaqları tapdı, onları azad etdi və şəhərin müsəlman hissəsinə qədər müşayiət etdi. Geniş kütlələr qəzəb və nifrətlə dolub-daşır, bu hisslər getdikcə qəzəbli intiqam hissinə çevrilir ki, onların qarşısını almaq elə də asan olmayacaq”…

Muzeyin bölmələrindən birində yer alan Azərbaycan əsilli fransız yazıçısı Ümmülbanu Mirzə qızı Əsədullayeva 1918-ci il mart hadisələrinin şahidlərindəndir. O, “Qafqaz Günləri”avtobioqrafik romanında yazır:
Sosialist təmayüllü bir erməni təşkilatı “ölkəni kommunist çevrilişindən xilas etmək” şüarları ilə ölkədə hərbi diktatura yaratdı. Amma camaat arasında söhbət gəzirdi ki, bu təşkilatın başında elə bolşeviklərin özləri durur. Bir gecə saat 2-də dayəm frolen Anna məni yuxudan oyatdı… Bütün şəhərdə işıqlar kəsilmişdi, elektrik yox idi. Bu dəhşətli qaranlıqda hardan atıldığı məlum olmayan atəş səsləri gəlir, güllələr vıyıltıyla ötüb keçirdi. Uzaqdan pulemyotlardan atılan güllə qatarlarının şaqqıltısı eşidilirdi. Biz qorxu içində “daşnakların” (millətçi erməni partiyasının adı belə idi) evimizə gələcəyini gözləyir, ümidsiz halda evimizi necə dağıdacaqlarını, bizim özümüzü necə qıracaqlarını fikirləşirdik… Üzbəüz binada yaşayan erməni qonşularımız bizə öz evlərində sığınacaq təklif etdilər… Biz yalnız küçəni keçməli idik. Lakin hər tərəfdən aramsız yağan güllələr hətta bu qısa məsafəni də ölümcül təhlükəli edirdi. Amma Allahın bizə rəhmi gəldi. Ertəsi gün səhər biz evimizin qarşısında yük maşınlarının durduğunu gördük. Bədənləri patrondaşlarla dolanmış adamlar həmin maşınları pəncərələrimizdən atdıqları əşyalarla doldurdular. Çirkli hərbi paltarlar geyinmiş bu adamların görkəmi qorxu və nifrət hissləri aşılayırdı. Lakin bu iyrənc talançılıq səhnəsinə baxarkən biz yenə daxilən sevinirdik. Əgər bu vaxt biz orda – öz evimizdə olsaydıq bizim özümüzü də heç tərəddüd etmədən pəncərədən atacaqdılar…
1920-ci ildə hakimiyyət bolşeviklərin əlinə keçəndən sonra, ailə Azərbaycanı tərk etmək məcburiyyətində qaldı. Mühacirət yeri isə Fransa oldu. Banin Fransada təkcə romanları ilə deyil, həm də rus, ingilis, alman dillərindən gözəl bədii ədəbiyyat tərcüməçisi kimi məşhur idi.

Muzeyin bölmələrindən birində yer alan Cavad qəzasının Xocalı kənd sakini, 18 yaşlı Sürəyya Məşədi Dadaş qızının 1918-ci ilin payızında Azərbaycan Hökuməti yanında Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının Cinayət Prosessual Məcəlləsinə uyğun olaraq şahid qismində verdiyi ifadəsini Sizlərə təqdim edirik: Erməni bolşeviklərin bizim kəndə basqını zamanı mən südəmər körpə qızım, iki azyaşlı qardaşım – 9 yaşlı Abbasəli və 6 yaşlı Abu Səmədlə, həmkəndlilərim Ənnanə Allahverdi qızı, Töhvə Məşədi Mikayıl qızı, Qönçə İbadulla qızı və südəmər oğlu, Ağakişi İbadulla oğlu ilə dağlara qaçaraq orada təpəliklərdə gizləndik. 8 nəfərdən ibarət erməni atlıları bizi taparaq atəş açdılar. Hamımız yerə yıxıldıq. Ermənilər çıxıb getdilər. Mən sol çiynimdən, sağ əlimdən və ayağımdan yaralansam da, sağ qaldım. Mənim qardaşlarım və körpəm də sağ idilər. Qalanlar ölmüşdülər. Mən çox əziyyət çəkirdim. Tezliklə həmin ermənilər geri qayıtdılar və özləri ilə gətirdikləri 4 nəfər müsəlmanı elə oradaca öldürdülər. Ermənilərə xahiş edir və yalvarırdım ki, məni güllələsinlər. Onlar razılaşmadılar və dedilər ki, məni ona görə sağ qoyurlar ki, müsəlman qardaşlarım məni görsünlər. Körpəmin və qardaşlarımın sağ olduğunu gördükdə isə onları elə mənim sinəmin üstündəcə doğrayıb qətlə yetirdilər. Həmkəndlim Qönçənin də körpəsi sağ qalmışdı, ermənilər onu da doğradılar. Məni Beştalı kəndindən olan müsəlmanlar tapdılar və öz kəndlərinə gətirdilər. Öldürülənlərin meyitini də onlar torpağa tapşırdılar.